Je kunt heel lang in Valkenburg wonen, zonder te beseffen dat de Romeinen hier een belangrijke rol hebben gespeeld. Dat moet veranderen, vindt Vereniging Oud Valkenburg. Experts vinden Valkenburg één van de belangrijkste Romeinse vindplaatsen in Nederland. En dat mag best te zien zijn. Als het goed is, zijn over een paar jaar overal in het straatbeeld verwijzingen naar de Romeinse aanwezigheid te vinden. Uitgangspunt daarbij is de archeologische werkelijkheid, die via replica’s en maquettes wordt verduidelijkt.
Wat maakt de Romeinse vondsten in en rond Valkenburg bijzonder? Allereerst zijn er de zeven bouwfasen van het castellum in de dorpskern. Bijna nergens anders is op één plek zo’n compleet inkijkje te vinden in de bouwwijzen die de Romeinen door de tijd hebben gehanteerd. Vooral de mooi bewaard gebleven stenen muren zijn bijzonder voor Romeins Nederland.
Het castellum is nog maar het begin. Wat Valkenburg nog meer zo bijzonder maakt: het grote gebied van 1500 bij 500 meter vol constructies van uiteenlopende aard. Naast het castellum (met omliggende vicus!) gaat het om verschillende grafvelden, een badhuis/tempel/luxe woning, havenkades, een ambachtsnederzetting, een landbouwnederzetting en een legioenskamp. Verder zijn grote delen van het tracé van Romeinse wegen, onderdelen van schepen, een minifort en (waarschijnlijk) nog een tweede castellum met haven blootgelegd. Het gaat daarmee om een compleet Romeins economisch/militair ecosysteem.
Archeologie en geschiedenis
De vondst van het legioenskamp maakt het mogelijk om in Valkenburg de archeologie (dat wat wordt opgegraven) te koppelen aan de geschiedenis (dat waarover is geschreven). Hier speelden zich grote en meeslepende gebeurtenissen af. In 69 na Chr. was Praetorium Agrippinae (Valkenburg) het toneel van de opstand van Julius Civilis. Daarbij ging het castellum in vlammen op. En vanaf de winter van 39/40 vonden hier hoogstwaarschijnlijk de koortsachtige voorbereidingen van de verovering van Britannia plaats. Die koppeling tussen archeologische vondsten en geschreven geschiedenis maakt Valkenburg extra bijzonder.
Hoe uniek is dat alles? Twee van de vijf locaties in Zuid-Holland waarop de UNESCO Werelderfgoed-erkenning is gebaseerd, bevinden zich in Valkenburg: De Woerd en Valkenburg-centrum. Jasper de Bruin, conservator Nederland in de Romeinse tijd bij het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) zegt het zo: “Sinds de vondst van het legioenskamp moeten we Valkenburg in hetzelfde licht als Nijmegen gaan beschouwen.” Dat betekent ongeveer dat Valkenburg de één na belangrijkste Romeinse vindplaats in Nederland is. Dat belang mag best beter zichtbaar worden in Valkenburg. Daarvoor heeft Vereniging Oud Valkenburg verschillende plannen ontwikkeld
Zichtbaar maken: poort legioenskamp
De uitvoering van sommige plannen zal nog wel even op zich laten wachten. Een voorbeeld daarvan vormt de reconstructie van de Westpoort van het legioenskamp, gelegen in Valkenhorst. Die houten poort met torens was maar liefst vijfentwintig meter breed. Die reconstructie moet zo goed mogelijk in de gebiedsontwikkeling van Valkenhorst worden ingepast. De poort zou bijvoorbeeld in een parkje in de nieuwe wijk kunnen worden gerealiseerd, waarbij het gereconstrueerde gebouw bijvoorbeeld een horecabestemming of “speelobject” zou kunnen krijgen.
Zichtbaar maken: hoeken legioenskamp
Aanvullend op de reconstructie van de poort is het mogelijk de omvang van het legioenkamp met zijn in totaal 28 torens duidelijk te maken. Dit is mogelijk door de hoekpunten van de omwalling te laten zien. Twee daarvan liggen ten zuiden van de N206 en twee ten noorden ervan. Het tonen van de hoeken kan op verschillende manieren: door het plaatsen van opvallende markeringen, maar ook door er bij het ontwerpen van de bebouwing van de nieuwe wijk rekening mee te houden. In dat laatste geval maken de vorm en stijl van een appartementengebouw bijvoorbeeld duidelijk waar een hoek van het legioenskamp heeft gelegen. Deze hoekpunten zouden daarnaast door zichtlijnen met elkaar kunnen worden verbonden. Het mooist kan dat door een sloot op de plek van de gracht rond de Castra te maken, die aansluit op de kreken die al in het plan zijn voorzien. Het stratenpatroon binnen de locatie van het legioenskamp kan rekening houden met de opzet van de binnen bebouwing in de Romeinse tijd.
Zichtbaar maken: zuid-zuidoostpoort castellum
Onder het plaveisel van het Castellumplein en het geruimde kerkhof bij de kerk zijn de muren en poorten van het castellum, gebouwd van tufsteen uit de Eiffel, nog deels bewaard gebleven. Momenteel is het grondplan van die poort voor de kenner in het plaveisel te herkennen. Maar die ondergrondse rijkdom mag best getoond worden. Dat is een kwestie van ontgraven en reconstrueren. De werkelijke resten liggen op drie meter in de ondergrond. Dat is behoorlijk diep en de UNESCO-regels maken het misschien lastig deze te tonen. Er zijn ideeen om een deel van het originele metselwerk zichtbaar te maken.
Maquettes
Het is voor de moderne mens bij de huidige inrichting van Valkenburg maar moeilijk voor te stellen hoe het er in de Romeinse tijd uitzag. Maquettes kunnen dit inzichtelijk maken. Ze maken de ligging en samenhang van de verschillende archeologische vindplaatsen beter duidelijk. Wetenschappelijk verantwoorde bronzen maquettes in de buitenomgeving zijn een uitstekende manier om het verleden beleefbaar letterlijke voelbaar te maken – ook voor blinden en slechtzienden. Inmiddels heet Vereniging Oud Valkenburg al financiering van de Provincie Zuid-Holland ontvangen om drie bronzen maquettes te realiseren: één van een vroege bouwfase van het castellum, één van een wachttoren en één van het minifort.
In het museum zelf wordt op de vierde verdieping een overzichtskaart van het hele gebied in de Romeinse tijd gerealiseerd. Op die kaart komen ronde maquettes die als het ware door een loep tot in detail laten zien hoe het er op die plek in de Romeinse tijd moet hebben uitgezien.
Buitenmuseum
Behalve bronzen maquettes komen er in de buitenruimte replica’s van topstukken die in Valkenburg zijn gevonden. Twee voorbeelden hiervan zijn ‘de Hercules van Valkenburg’, de romp van een stenen beeltenis van Hercules, en een wijnscheplepel. Voor bijna al die objecten geldt, dat ze op dit moment nog niet in Valkenburg te zien zijn. De maquettes en replica’s worden opgesteld langs de route die binnen de gemeente Katwijk als limesroute voor Valkenburg is vastgesteld.
