Op het wat hogere land tussen de kreken in het estuarium van de oude Rijn bevonden zich verspreid enkele boerderijen. Tot de Romeinen kwamen; daarna verdwenen ze. Is er een verband met Romeinse militaire activiteiten op het terrein van het voormalig vliegveld? Eind januari 2020 presenteerde Adrie Tol namens Archol conclusies over de eerste opgravingssessies.
Ongeveer 2500 v. Chr. trekt de zee zich terug naar het westen. Daardoor wordt het gebied van het voormalig Vliegkamp Valkenburg land. Nou ja, land… De delta van de Oude Rijn is dan een zoetwater getijdengebied, een afwisseling van moeras, kreken en hier en daar wat hoger gelegen land. Vanaf ongeveer 1000 v. Chr. zien mensen er heil in om hier te gaan wonen en agrarische activiteiten te ontplooien. Dat blijkt uit recente opgravingen op het zuidwestelijk deel van het vliegveldterrein.
Gemengd bedrijf
De archeologen van Archol hebben hier in ‘perceel 2’ sporen van in totaal vijf boerderijen uit de periode van 1000 v. Chr. tot de eerste eeuw na Chr. aangetroffen. De sporen zijn gevonden in een grondlaag die in deze periode werd gevormd. De vijf boerderijen zijn vrijwel zeker niet alle vijf tegelijk in bedrijf geweest. “Maar omdat er in West-Nederland zo ontzettend weinig bewoning uit het laatste millennium voor de jaartelling is aangetroffen, is het moeilijk om de sporen op basis van de bouwstijl nauwkeuriger te dateren”, zegt projectleider van Archol, Adrie Tol.
“Preciezere datering op basis van de C14-methode (koolstofdatering) moet nog plaatsvinden.”
De opgravingen geven een mooi beeld van de inrichting van het landschap. Eén van de boerderijen had een oppervlakte van 16 x 4,5 meter. De kern werd gevormd door twee middenstaanders. De muren waren opgetrokken uit vlechtwerk tussen palen. Rond een boerderij stonden één of meerdere kleine bijgebouwtjes, zoals een voorraadschuurtje (spieker) van twee bij drie meter. Het perceel werd omgeven door een greppel. Op de hogere zand- en zavelgronden rond de boerderij waren akkers te vinden. Een rasterpatroon, veroorzaakt door de voren die een primitieve eergetouwploeg heeft getrokken, onderstreept dit. Stuifmeel dat hier is aangetroffen, geeft aan dat er gerst en tarwe moet zijn verbouwd.
Vee kreeg op de lager gelegen kleigrond de mogelijkheid om te grazen. Als bewijs daarvoor is een dicht patroon aan hoefafdrukken gevonden. Ook ligt er rond de voormalige boerderij botmateriaal van runderen. Andere bot- en graatvondsten tonen aan dat de boeren hun agrarische productie aanvulden met de opbrengst van visvangst en jacht (op vossen en edelherten).
Eifel
Tot de voorwerpen die gevonden zijn behoren weefgewichten. Die werden gemaakt van lokale klei. Klop- en wrijfstenen die zijn gevonden kwamen van verder weg; ze zijn afkomstig van de Veluwe of Noord-Brabant.
Bijzonder is de vondst van een maalsteen die vanwege de vorm ‘Napoleon’s hoed’ wordt genoemd. De steensoort waarvan deze gemaakt is, tefriet, maakt het mogelijk om de Eifel aan te wijzen als oorspronkelijke herkomstplek. Dakgootvormige ‘zoutgootjes’ van keramiek wijzen ofwel op lokale zoutwinning, ofwel op ruilhandel met zout.
Militaire zaken
Zo ongeveer rond het begin van onze jaartelling eindigt de bewoning. De vraag is waarom, maar het ligt gezien deze datering voor de hand dat de Romeinen hierin een bepaalde rol hebben gespeeld. Is het een rare gedachte dat de Romeinen vanwege hun ‘defensieactiviteiten’ in Valkenburg op deze plek liever geen boerderijen wilde hebben?
Dichterbij Valkenburg wilden ze dat wel. Tijdens de opgravingen van De Weerdkampen was al duidelijk dat de boerennederzetting die daar was gevonden op het vliegveldterrein zou doorlopen. Buiten de nederzetting is de bewoning verdwenen, maar is er wel een greppelsysteem. Het is een aanwijzing die grootschalige verkaveling suggereert. Op het vliegveld zijn inmiddels twee stukken van ‘perceel 1’ opgegraven, die de aanduidingen ‘knooppunt’ en ‘werkterrein’ hebben meegekregen. In het voorjaar van 2020 graven de archeologen hier verder. Tol: “We verwachten in elk geval militaire zaken te vinden. In de proefsleuven werden al eerder een spitsgracht en forse palen gevonden. De vraag is: van welk groter geheel maakte dat eventueel deel uit? Was het een wachttoren of iets groters? We houden nog altijd rekening met de mogelijkheid dat we hier een fort van 200 bij 300 meter kunnen vinden.”
Leendert van der Ent
