Voor het Torenmuseum ligt de grafzerk van Susanna Studler van Zurck en haar dochter Susanna Leonora. Over hun levens is in bronnen het één en ander te vinden: van wie ze afstamden, met wie ze trouwden en meer. Wat opvalt, is dat er in de kantlijn van die levensverhalen allerlei vormen van geweld naar voren komen. Was dit toeval of normaal in die tijd?
Veel mensen hebben het gevoel dat de criminaliteitscijfers alsmaar stijgen. Dat is begrijpelijk, want in de periode 1911 tot in de jaren negentig nam de criminaliteit in Nederland daadwerkelijk gestaag toe. Neem het aantal levensdelicten. In het begin van de twintigste eeuw ging het om enkele tientallen gevallen (op 5 tot 6 miljoen inwoners). In 1950 waren er 40 gevallen van moord en doodslag (op 10 miljoen). In 1996 was dit opgelopen naar 200 (op 15,5 miljoen). Maar toen kwam er een trendbreuk: in 2016 was het aantal levensdelicten gedaald tot 111 (op 17 miljoen). Andere vormen van criminaliteit maakten een vergelijkbare dalende trend door. De criminaliteitscijfers dalen dus al twintig jaar, maar in het collectieve geheugen werkt tachtig jaar stijging uit de periode daarvoor blijkbaar nog altijd door. Op de lange termijn beschouwd zit het collectieve geheugen er helemaal behoorlijk naast. De werkelijke trend over de eeuwen heen is een steeds verdere afname van het aantal ernstige geweldsdelicten. De stijging uit de twintigste eeuw vormt de uitzondering. Dat blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek van psycholoog en criminoloog Marieke Liem van de Universiteit Leiden. Op basis van een database van Europese moorden zegt ze in de Volkskrant van 25 november 2018: “Een paar
eeuwen geleden werd er honderden keren zo vaak gemoord als nu.” Honderden keren zo vaak! Dat zou tienduizenden levensdelicten per jaar betekenen in ederland!
Vrouwe van Valkenburg.
Dit is interessante informatie om in het achterhoofd te houden bij het lezen over het Valkenburg van vòòr 1700. Susanna Studler van Zurck (1636-1699) was Vrouwe van Valkenburg. Zij was de dochter van koopman en makelaar in VOC-aandelen Anthonis Studler van Zurck (1606/08 – 1666), één van de rijkste Nederlanders van zijn tijd. In 1656 trouwde Susanna met George de Hertoghe van Orsmael (1625-1681), kapitein van een compagnie te voet en overste kolonel in staatsdienst. George was een zoon van Jan de Hertoghe van Orsmael, die als gouverneur van Orange in 1630 door de Zeeuw Jan de Knuyt werd vermoord. George werd als gevolg van het overlijden van zijn vader in 1631 met Valkenburg beleend. Het echtpaar woonde het grootste gedeelte van het jaar in Den Haag in twee samengevoegde huizen op het Lange Voorhout, nummers 48 en 50. Daar maakten ze onderdeel uit van de elite – en van het roddelcircuit dat daar bij hoorde. Af en toe waren ze in Valkenburg in het ‘Huys int Velt’. Eén van de zaken die opvalt aan haar levensloop is het herhaaldelijk opduiken van
geweld in allerlei vormen, meestal in de kantlijn van haar verhaal. De moord op haar schoonvader is daar één voorbeeld van. Maar er zijn meer incidenten opgetekend.
Een uit de hand gelopen feestje
Bij het leven van de elite in de hofstad hoorden natuurlijk de nodige feesten en fuiven. Zo gaven de heer en vrouwe van Valkenburg eens een partijtje. Twee officieren raakten hierbij slaags. Het ging om de Utrechtse ridder Gijsbert Johan van Hardenbroek (1648-1698) en de Noord- Hollander Floris Carel van Beijeren Schagen, graaf van Warfusée (1645–1699). Hardenbroek had in 1682 wegens financieel wanbeheer zijn familieheerlijkheid moeten verkopen. Van Beijeren Schagen had juist in 1676 voor 170.000 gulden de heerlijkheid teruggekocht die zijn vader Willem in 1658 had moeten verkopen. Dit gegeven doet vermoeden welke onenigheid erachter de uit de hand gelopen ruzie schuilging. Het waren niet zomaar wat klappen; het geweld was zo ernstig dat er een rechtszaak volgde waarin beide schuldigen zware straffen kregen opgelegd.
De overheid straft streng
In 1688 vindt er een raar incident plaats. Een cavalerist moet voor de krijgsraad verschijnen omdat hij de Vrouwe van Valkenburg bestolen had. Tijdens dit proces verwijt de beschuldigde Susanna Studler van Zurck iets dat weinig met de diefstal te maken had. Constantijn Huygens jr. vermeldt in zijn Journaal van 21 october 1688 tot 2 september 1696, eerste deel: “Dat hij haer meer als
hondert mael met die coetsier, daer sij meer trouwen wilde, had de bedde sien leggen, en dat sij niet anders geseght hadde, dan dat sij dat wilde doen, en dat niemant daermede te doen hadde.” Kennelijk vond ook de krijgsraad dat dit weinig ter zake deed. De cavalerist werd namelijk veroordeeld tot de strop en
kort daarna opgehangen.
Huiselijk geweld
In 1689 was Susana Studler van Zurck, inmiddels 53 jaar oud, voor de tweede keer in het huwelijk getreden. Haar echtgenoot was de eerder vermelde huisknecht en koetsier Daniël van Hulsenbeeck. Een erg harmonieus huwelijk was dit niet. Constantijn Huygens jr. schrijft over Van Hulsenbeeck in zijn Journaal van 21 october 1688 tot 2 september 1696, tweede deel: “Derselver man, de gewesene koetsier, die de vrouwe van Valkenburg, als niet naer sijn sin deed, niet als donderhoer noemde en voeten in haar neers gaf.” Het bleef niet bij schelden en schoppen. Zij scheidde zich in 1693 van hem omdat “hij haer sedert eenige tijdt seer qualijk getracteerd, en eens met een bos sleutels in ’t aensight geslagen (had).” Een jaar later was ze
overigens bij hem terug.
Op straat ben je niet veilig
George de Hertoghe en Susanna Studler van Zurck hadden in 1657 en 1658 twee zoontjes gekregen die jong overleden. Hun dochter Susanna Leonora overleefde wel. Mogelijk werd zij in 1659 geboren. Ze trouwde in 1679 en haar eerste echtgenoot, Jan Louis de
Nobelaer, overleed al in 1680. In 1685 hertrouwde Susanna Leonora met Alexis Joseph de Rencurel de St. Martin uit Parijs. Deze werd volgens het Haagse roddelcircuit in 1694 op straat neergestoken. De aanspreker gaf aan dat hij op bed was overleden, maar dat sluit een steekincident niet uit. Zo’n rijtje incidenten zegt statistisch gezien natuurlijk weinig. En binnen het criminele milieu zijn er ook nu wel mensen te vinden in wiens levensverhaal twee moorden, een zeer
strenge straf, huiselijk geweld en een extreem gewelddadig feestje voorkomen. Maar binnen de elite, rond twee mensen die zelf helemaal niets met criminaliteit te maken hebben? Dat is erg onwaarschijnlijk. Dan nu de vraag: toeval of normaal? Gezien de beschikbare statistische informatie over misdaad in de vroegmoderne tijd valt te vrezen dat het eerder vrij normaal zal zijn geweest.
